جوان آنلاین: معصومه ظهیری، دبیر ستاد راهبری زن و خانواده و استاد حوزه و دانشگاه در گفتوگو با «جوان» در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه در نگاه قرآن و روایات، زن چگونه بهعنوان ستون خانواده و عامل تابآوری معرفی شده است و این آموزهها چگونه میتواند زنان امروز را برای استقامت تقویت کند، گفت: قرآن کریم نقش زن در خانواده را بهعنوان کانون آرامش، انسجام و پایداری معرفی میکند. مهمترین وصف قرآنی در اینباره آیه «لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا» (روم/۲۱) است. خداوند میفرماید: «همسران را برای شما آفرید تا در کنار آنان به آرامش برسید.» این آیه نهتنها «سکونت» عاطفی را بیان میکند، بلکه زن را منبع امنیت روانی و اتصال خانواده به آرامش الهی معرفی میکند.
وی به روایاتی از امام صادق (ع) اشاره کرد و ادامه داد: ایشان میفرمایند: «المرأةُ رَیحانةٌ و لیست بقهرمانة». یعنی زن «ریحانه» است، یعنی لطافت او ابزار قدرت نرم در خانواده است، نه ضعف؛ ایجاد محبت، ترمیم آسیبها، کاهش تنشها و بازسازی روابط، همه با لطافت او انجام میشود.
ظهیری با اشاره به روایت دیگری از پیامبر اکرم (ص) مبنی بر «ما أکرَم النساءَ إلا کریم و ما أهانهنّ إلا لئیم» (بهترین شما کسى است که براى خانوادهاش بهتر باشد)، افزود: جامعهای که زن را گرامی بدارد، تمدنی کریم خواهد ساخت، زیرا زن محور تربیت و اخلاق نسلهای بعدی است.
مطابق با اظهارات وی از نگاه اسلام، زن ستون عاطفی و معنوی خانواده است؛ ستون بودن به معنای تکیهگاه بودن، مدیریت شرایط دشوار و حفظ استقامت خانواده در روزهای سخت است.
این استاد حوزه و دانشگاه یادآور شد: این آیات و روایات نشان میدهد زن امروز نیز میتواند با ارزشگذاری بر هویت خود، خودآگاهی و اعتماد به نقش تربیتی خویش در برابر فشارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه، کانون تابآوری خانواده باشد. این جایگاه یک «توقع» نیست؛ یک ظرفیت الهی است که خدا در ذات زن قرار داده است.
ظهیری به مدیریت عاطفی مادر و تأثیر مقاومت او در خانواده و فشارهای زندگی اشاره و بیان کرد: خانواده امروز با چهار فشار اصلی اقتصادی، استرس اجتماعی، چالشهای تربیتی و فرسایش روابط روبهروست. روانشناسان میگویند عامل شماره یک دوام خانواده، مدیریت عاطفی در خانه است و این مهارت غالباً در دست مادر است.
چگونگی افزایش تابآوری از سوی مادر موضوع دیگری بود که ظهیری درباره آن گفت: این افزایش تاب آوری به واسطه ایجاد فضای ایمن عاطفی یعنی فضایی که همسر و فرزندان احساس شنیده شدن، پذیرفته شدن و ارزشمندی کنند، ممکن خواهد بود. همچنین مادر با کنترل خشم، اضطراب و دلنگرانی، سطح تنش خانه را پایین میآورد. ایجاد پیوندهای احساسی، گفتوگو، شوخطبعی، نوازش و محبت منظم از دیگر عوامل است.
تبدیل بحران به فرصت تربیتی موضوع دیگری بود که ظهیری به آن اشاره کرد و ادامه داد: مادر با آرامش خود به فرزندان نشان میدهد مشکلات قابل مدیریتاند. همچنین حضور معنویت، دعا و توکل، انرژی روانی خانواده را بالا میبرد که در صورت کلی در روانشناسی به این نقش، رهبری عاطفی خانگی میگویند.
دبیر ستاد راهبری زن و خانواده در پاسخ به سؤال دیگری مبتنی بر اینکه صبر و شکیبایی مادر چگونه میتواند الگوی عملی برای دختران و زنان دیگر در جامعه باشد گفت: قرآن صبر را ستون ایمان میداند چنانچه در سوره بقره میفرماید: «إنَّ اللّهَ مَعَ الصّابِرین»، بنابراین وقتی مادر صبوری میکند دختران با مشاهده رفتار او، الگوی زن مقاوم و قوی را درونی میکنند. پسران نیز احترام به زن و ارزش نقش مادر را میآموزند. جامعه از طریق این «الگوهای کوچک»، نسل زنانی با روحیه استقامت تربیت میکند. در روایات آمده است صبر مادر هنگام تربیت فرزند، عبادتی بالاتر از جهاد است. این یعنی اثر اجتماعی دارد.
ظهیری با اشاره به ویژگیهای اخلاقی و معنوی که در زنان باعث تابآوری خانواده و رشد فرزندان میشود یادآور شد: محبت فعال، قوت قلب، توکل و ایمان، حلیت، قناعت و مدیریت مصرف، خودشناسی و عزت نفس و بصیرت تربیتی اهم این ویژگیهاست.
وی در رابطه با جزئیات این ویژگیها افزود: محبت همراه با فهم، توجه و همراهی مهم است. همچنین زن شجاع و باصلابت میتواند در بحرانها امید تزریق کند. معنویت، اضطراب را کاهش میدهد و فرزندان را به منبع آرامش متصل میکند. همچنین یکی از عوامل اصلی فرسایندگی خانواده، فشار اقتصادی است. زنانی که مدیریت مالی را با قناعت و هوشمندی همراه میکنند، خانواده را پایدارتر نگه میدارند. در کنار این عوامل زنی که ارزش خود را میشناسد، از روابط ناسالم دور میماند و کودکان با الگوی سالم بزرگ میشوند. در نهایت توان تشخیص نیازهای روحی کودکان و همسر، در زمان مناسب از دیگر ویژگیهای مهم زنان در بحث تاب آوری است.
انتقال مهارت تابآوری به فرزندان موضوع دیگری بود که با دکتر ظهیری مطرح ساختیم و درباره آن بیان کرد: مادران با روشهایی مثل یاد دادن مهارت حل مسئله (یافتن راهحل به همراه آنها)، تبدیل شکست به تجربه، استفاده از روایتهای اهل بیت (نمونههای زنده عملی)، آموزش توکل و امید از طریق دعا، ذکر و یاد خدا و تشویق به مسئولیتپذیری میتوانند تابآوری را در فرزندان نهادینه کنند. دقت شود کودکان مقاوم، کودکانی هستند که مسئولیت دارند؛ نه کودکانی که همیشه برایشان تصمیم گرفته شده است.
این استاد دانشگاه در رابطه با تهدیدهایی که نقش زن در تابآوری خانواده را محدود میکند، گفت: فرسودگی عاطفی، مقایسه اجتماعی، فشار اقتصادی، نبود حمایت همسر و الگوهای تربیتی غلط و انتظارات غیر واقعبینانه باعث میشود تا تابآوری زنان کاهش پیدا کند. بهدلیل حجم زیاد مسئولیتها، زنان گاهی بدون شنیده شدن، خسته و بیانرژی میشوند. وابستگی به شبکههای اجتماعی نیز مادران را در معرض مقایسه دائمی قرار داده و عزتنفس آنان را کاهش میدهد.
وی راهکار این تهدیدها را مبتنی بر ایجاد تقسیم کار عادلانه در خانه، حمایت عاطفی همسر، استفاده از مهارتهای خودمراقبتی، تقویت باورهای معنوی و آرامسازی ذهن، مدیریت زمان و انرژی و استفاده از مشاوره تخصصی هنگام نیاز معرفی کرد.
ظهیری توصیههای عملی و الهامبخشی هم برای زنان ایرانی داشت تا با اعتماد به نقش خود، تابآوری خانواده و جامعه را تقویت کنند و در اینباره گفت: زنان به ارزش نقش خود ایمان داشته باشید. اسلام زن را مرکز تربیت و کانون عشق میداند؛ این نقش کوچک یا کمارزش نیست، اساس تمدن است. در مرتبه دوم خودتان را فراموش نکنید. زنی که از خود مراقبت نمیکند، نمیتواند خانواده را مدیریت کند. ارتباطتان با خدا را زنده نگه دارید. نماز آرام، ذکر، دعا برای فرزندان اینها ستون روحی زن را میسازد. بر بحرانها مسلط شوید، نه اینکه از آن بترسید، چراکه هر بحران فرصتی برای قویتر شدن است. زن ایرانی همیشه در خشکسالیها درخت امید بوده است، بنابراین از دوران جنگ تا امروز، مادران ایرانی الگوی استقامت بودهاند، این سرمایه اجتماعی را حفظ کنید. دانش تربیتی خود را افزایش دهید. مادران آگاه، فرزندان مقاوم تربیت میکنند. در نهایت اینکه محیط خانه را به محیط امن تبدیل کنید. خانهای که در آن محبت، احترام و آرامش جاری است، فرزندان مقاوم تحویل جامعه میدهد.
به اعتقاد دبیر ستاد راهبری زن و خانواده زن در نگاه قرآن و روایات، ستون آرامش، محور تابآوری و قلب خانواده است. ویژگیهای اخلاقی و معنوی او از صبر و ایمان گرفته تا مدیریت عاطفی خانواده را در برابر فشارهای زندگی مقاوم میسازد. مادر با رفتارهای روزمره، الگوی عملی نسل بعد است و میتواند از فرزندان انسانهایی شجاع، مقاوم و امیدوار بسازد و در نهایت زن ایرانی امروز همواره و اثرگذار است تنها باید به هویت الهی و تواناییهای خدادادی خود ایمان داشته باشد.
